Overzicht monumenten van en rondom Elspeet. Het betreffen zowel gemeentelijke, alsook rijksmonumenten. Tevens zijn de Oorlogsmonumenten en Oorlogsgraven toegevoegd.
De Hunneschans ligt strak naast het uddelermeer, ter plaatse word onderstaande bezoekers informatie verstrekt:
hoefijzervormige burcht- of ringwalDe hunneschans is omstreeks 900 na Christus gebouwd op een zandtong in een laaggelegen dal tussen hoge stuwwallen. Rondom bevonden zich moerassen en het diepe uddelermeer. In de prehistorie woonden op deze gunstig gelegen plek reeds mensen. Uit deze periode dateren bijvoorbeeld de 3 hier nog staande grafheuvels. In de vroege middeleeuwen werd ijzererts gewonnen op de hoge stuwwal in de omgeving van Apeldoorn. Dit erts werd over de veluwe vervoerd langs enkele belangrijke wegen. In de buurt van de Hunneschans kruist een aantal van deze wegen elkaar. Ook bevond zich hier de leuvenemse beek. Die mogelijk dienst deed als vaarweg naar de kust. De schans bewaakte de routes waarlangs het kostbare ijzer werd vervoerd en het punt waar het wellicht werd overgeslagen in schepen. Vermoedelijk diende de schans toen en later in tijden van onrust ook nog als toevluchtsoord voor de plaatselijke bevolking.
Bronzen schildjes
Onderzoek door archeologen heeft geleerd dat hier reeds in de prehistorie is gewoond. Uit die periode resteert ook de nog zichtbare grafheuvel met ringsloot. Deze heuvel, die een begraving uit de Nieuwe Steentijd bedekt, behoort tot de klokbekercultuur (2000-1700 v. CHR.)
10e eeuw. Een eerste ringwal is gebouwd omstreeks 900 na Christus. Het meer reikte toen tot de omwalling en de gracht was gevuld met water. De wand was opgeworpen uit heideplaggen en aan de buitenkant voorzien van een dubbele rij houten palen met zand ertussen. In deze steil uit de gracht oprijzende keermuur bevond zich aan de zuidzijde een eenvoudige toegang bestaande uit dicht naast elkaar geplaatste stammetjes. Binnen de ringwal ontbreken duidelijke sporen van woningen.
13e eeuw. Omstreeks 1200 is de wal tot de huidige afmetingen verbreed en verhoogd. De toegang kreeg een monumentaal aanzien door een dubbele rij van 4 zeer zware houten zuilen. Tegen de ringwal en soms gedeeltelijk hierin hebben in de 13e eeuw enkele huizen met schuren gestaan. De doorgang aan de oostzijde is in de 19e eeuw gegraven.
Boaz-JachinschoolSinds 2010 is de Boaz-Jachinschool aangemerkt als rijksmonument. Volgens de Rijksdienst is de school 'een toonbeeld van sociaalhistorische ontwikkelingen, waarbij naar oplossingen wordt gezocht om structuur (orde) aan te brengen in het gebruik van de school en het schoolplein en het toezicht door leerkrachten te optimaliseren. De school is door zijn vernieuwende vorm van groot belang voor de architectuurgeschiedenis'.
De school dateert ui 1954 en is getekend door architect A. van der Linden uit Elspeet. (ook wel "de pilarenkoning" genoemd) Kenmerkend is dat de gootlijn van de school exact in lijn staat met de spits van de kerktoren.
Replica grafheuvel Elspeetse heide.
Grafheuvel Elspeetse heideOp de Elspeetse heide kunt u een replica van een grafheuvel bezoeken. Ter plaatse word onderstaande bezoekers informatie verstrekt:
U staat in een nagemaakte prehistorische grafheuvel. U ziet de heuvel zoals archeologen een grafheuvel opgraven. De lagen aangebrachte aarde, het graf, de urnen en de paalsporen zijn goed herkenbaar. Deze heuvel is in meerdere perioden van de prehistorie als begraafplaats gebruikt.
Ruim 2000 jaar voor Christus tijdens de Nieuwe Steentijd, heeft men een graf gedolven. Daaromheen is een greppeltje gegraven en over het graf is, met aangevoerde grond, een heuvel opgeworpen. Op de bodem ziet u het graf met het silhouet van een dode. In een mooie Veluwse Klokbeker kreeg de dode voedsel voor de lange reis mee…
Ongeveer 1000 jaar later, in de Bronstijd, heeft men de heuvel opnieuw als begraafplaats gebruikt. Na de begrafenis heeft men de heuvel aanzienlijk vergroot en opgehoogd en met een rij palen omgeven.
Nog een keer heeft men de heuvel gebruikt als begraafplaats. In de Ijzertijd, 500 jaar voor Christus, heeft hier een crematieplechtigheid plaatsgevonden. Na de crematie zijn de resten zorgvuldig vergaard en in een urn gedaan, die daarna in een kuil in de heuvels geplaats.
Daarna is de heuvel niet meer als begraafplaats gebruikt. Ruim 200 jaar later hebben archeologen de sporen van al deze activiteiten kunnen lezen. De heuvel is in vier parten verdeeld waarvan hier twee verwijderd zijn. Tussen de kwadranten is een profieldam blijven staan. Deze methode van opgraven geeft veel inzicht in de opbouw zonder dat de gehele grafheuvel opgeruimd wordt.